Navolgend een gedeelte uit een publicatie/voordracht van Heere van der Schaar:

"Bij mijn 6000-woningenplan heb ik de volgende regeling in praktijk gebracht. Nadat het stratenplan door onze aesthetische adviseurs was gecorrigeerd met inachtname van eischen, die aan het stadsbeeld mochten worden gesteld, zijn schema's ontworpen voor de straatwanden, die aangaven hoe hoog moest worden gebouwd en op welke punten z.g.n. accenten noodig waren. De architecten, die werden uitgenoodigd aan het ontwerpen van de gevels mede te werken, waren gebonden aan deze schema's en waren daarbinnen betrekkelijk vrij in hun architectuur, mits zij rekening hielden met de belangen van de onderneming. Ik wil niet beweren, dat zich daarbij geen conflicten hebben voorgedaan. Zulks te eischen ware bij een onderneming van dusdanigen omvang, zonder historische ontwikkeling, op zichzelf reeds absurd, en ook daar zijn de wrange vruchten geplukt van een al te groote afhankelijkheid van den ondernemer van aesthetische raadgevers, die soms door bijzondere omstandigheden over "de sterke arm" beschikten. Maar in het algemeen kan worden gezegd, dat in die richting zich toch een behoorlijke ontwikkelingsmogelijkheid voordoet. Indien de overheid als volgt te werk zou gaan:

1. voor nieuwe straten worden gevelschema's vastgesteld, waardoor de bouwhoogte en de bijzondere accenten, die voor het stadsbeeld noodig zijn, worden bepaald; de bouwondernemer weet dan van meet af aan waar hij aan toe is;
2. een aantal architecten wordt aangewezen, van wie de overheid redelijkerwijze mag verwachten, dat zij, door een bouwondernemer daartoe aangezocht, met inachtname van de aldus vastgestelde algemeene regelen, een behoorlijk gevelontwerp zullen maken zonder nadere beoordeeling op aesthetische kwaliteiten;
3. de bijzondere kosten, die uit bijzondere stedenbouwkundige eischen voortvloeien, b.v. torenvormige gebouwen, verminking van plattegronden terwille van gevelsprongen enz., arcadebouw, laagbouw, verlies bouwterrein enz., worden, voorzoover de gemeente zelf en voor eigen rekening deze werken niet uitvoert, op royale wijze aan den ondernemer vergoed;
4. voor gevelontwerpen door personen, wier namen niet voorkomen op de in b. bedoelde lijst, behoudt de overheid zich een beoordeeling op aesthetische kwaliteiten voor, waartoe dan een schoonheidscommissie zou noodig zijn.... en recht van beroep.... een en ander zonder geheime besprekingen en beslissingen, dus uitsluitend in bijzijn van belanghebbenden....

dan zou, naar het mij wil voorkomen, een regeling zijn geschapen, die een volstrekt algemeen karakter draagt, de noodige bedrijfsvrijheid verzekert en tegelijk waarborgen inhoudt tegen ontoelaatbare toestanden. Ongetwijfeld zou de vaststelling van de in b. bedoelde lijst tot eenige moeilijkheid kunnen leiden. Zelfs is niet ondenkbaar, dat deze of gene architect zich benadeeld zou achten door zijn naam niet op de lijst te zien vermeld. Maar deze benadeeling zou geen verdere gevolgen hebben dan dat zijn werk voor de eerstkomende periode op aesthetische kwaliteiten zou worden beoordeeld. Nimmer zou het tot gevolg hebben, dat iemand zou zijn uitgesloten van het ontwerpen van gevels. Echter zou deze benadeeling in geen verhouding staan tot het voordeel, dat de regeling zou meebrengen. Elke ondernemer zou op deze wijze zijn noodzakelijke bewegingsvrijheid verkrijgen, den architect kunnen kiezen, dien hij voor een bepaald gedeelte gewenscht acht, en kunnen werken zooals noodig is. De architect zou, eveneens met veel meer vrijheid dan thans, in overleg met zijn opdrachtgever, het bijzondere karakter zijner architectuur tot ontwikkeling kunnen brengen, zonder allerlei pietluttige bemoeierigheid van collega's, die toevallig als adviseurs van de overheid thans over zijn werk hebben te oordeelen. Een waarborg tegen misbruik van deze vrijheid zou gelegen kunnen zijn in het risico, dat het volgende jaar zijn naam van de in b. bedoelde lijst zou worden geschrapt tot tijd en wijle hij zou hebben betoond moreel hoog genoeg te staan om in vrijheid te werken.

In het bovenstaande bedoelde ik geenszins een volledig systeem te schetsen. Hier zit meer aan vast en het loont de moeite, dat verschillende terzakekundigen hun beste krachten aan de oplossing van dit probleem wijden. De bestaande toestand geeft niemand bevrediging",

aldus Heere van der Schaar.

- . -


Plan West Amsterdam - Mercatorplein: Projectontwikkelaar Heere van der Schaar - Architect Berlage
Mercatorplein e.o. in aanbouw met zichtbaar de aansluitingen van de Hoofdweg en de Van Spilbergenstraat (foto's: gemaakt in opdracht van Heere van der Schaar)

Hudsonstraat - hoek Baffinstraat
Kijkend naar de achterkant van de woningen gelegen aan de Jan Evertsenstraat
Projectontwikkelaar en Bouwer Heere van der Schaar